ژان کلود میلنر Jean-Claude Milner ، فیلسوف فرانسوی، کتابی انتشار داده است در باره انقلاب زیر عنوان «بازخوانی انقلاب» (Relire la Révolution ). در این کتاب او توضیح میدهد چسان، در قرن بیستم، فکر انقلابی مقلوب گشته است. سوفی وانیچ Sophie Wahnich ، بررسی کوتاهی در باره این کتاب، زیر عنوان سه قلب معنی درباره انقلاب، در سایت مجله فرانسوی نوول ابسرواتور، مورخ 29 اکتبر 2016، انتشار داده است. نخست ترجمه نوشته او را بخوانیم و بعد بپرسیم آیا این سه معیار بکار تمیز انقلابی از ضد انقلابی در ایران دوران انقلاب و بعد از آن، بخصوص وضعیت امروز انقلاب ایران میآیند؟:
ژان کلود میلنر خاطر نشان میکند که باید رویداد انقلاب را جدی گرفت. جدی گرفتن یعنی اینکه به صداهائی گوش داد که اندیشههای انقلابی را باز میگفتند. بیانهائی را خواند که این اندیشه را در برداشتند. متنهائی را خواند که این اندیشهها را توضیح میدادند. در یک کلام، باید انقلاب را در موقعیت و وضعیتی باز قرار داد که داشت. نویسنده توضیح میدهد که در قرن بیستم، انقلاب و داشتههایش، در «باور انقلابی» از خود بیگانه شد. از یاد رفت که انقلاب فرانسه، نخست، «تنهای ناطق» بودند. مقلوب کردن آن در اسطوره و باور، بلائی بود که بر سر انقلاب فرانسه آورده شد. نویسنده میکوشد به یمن سه قلب معنی، همان معانی را بدهد که داشتند و انقلاب قلب شده را همان بگرداند که بود:
1. قلب معنی اول:
برخلاف آنچه میخواهیم باور کنیم، زبان انقلابیان، زبان «ترقی»، در معنائی که این کلمه در قرن نوزدهم داشت، نبود. در زبان علمی قرن هیژدهم، و نیز در زبان پولیت که تاریخ دان بود، کلمه «انقلاب» یعنی استحالههای بیثبات در رژیمهای با ثبات. توضیح اینکه، برای مثال، منحط گشتن رژیم سلطنت در جباریت، منحط شدن اشرافیت در الیگارشی و یا انحطاط دموکراسی در عوام فریبی. این انحطاطها انقلاب آور بودند.
انقلاب به جامعهها امکان میدهد تجدید حیات کنند. اما بیثباتی جامعه یک خطر است. لذا باید کوتاه مدت باشد و بازگشت به همآهنگی و ثبات تدارک گردد. در انقلاب فرانسه در سال 1779، انقلابیان درپی زیر و روکردن نبودند، در صدد تجدید قوای حیاتی و همآهنگی بودند. بنابر قول ژان کلود میلنر، سن ژوست انقلابی (نویسنده کتاب روح انقلاب است و در 1794 اعدام شد) ، اول کسی بود که جباریت را یک انحطاط زودگذر نمیدید، بلکه تهدیدی دائمی میشناخت. از اینرو، انقلاب نیز باید دائمی باشد. قانون اساسی نیز باید با ایجاد بنیادهائی (institutions ) همراه باشد که محل عمل در اختیار هر شهروند برای پاسداری از جمهوری در برابر خطر جباریت، بگذارد. انقلاب دائمی و حضور شهروندان در صحنه برای جلوگیری از خطر جباریت، ترقی نبود: یک جنبش سیاسی روشن بین و مداوم بود. (1)
2. قلب معنی دوم:
عمل انقلابی «تصرف قدرت» نیست. ساقط کردن یک دیکتاتوری نیز نیست. بلکه بازکردن فضای بحث و برقرار کردن جریان آزاد اندیشهها است. انقلابی بودن اندیشیدن و اندیشههای خویش را اظهار کردن است. اندیشههای خویش را به نقد اندیشههای دیگر سپردن و اندیشههای دیگر را نقد کردن، به یمن بحثهای آزاد است. به ترتیبی که همگان امکان اظهار نظر بیابند و چنانکه نه دم فروبستن و نه قال و مقالکردن، رویه بگردد.
وقتی بحثها متوقف بگردند، انقلاب نیز متوقف میشود. اما بحثها متوقف نمیشوند مگر بر اثر ترس که همگان را ناگزیر از سکوت میکند و یا براثر صاحب انحصارِ سخن گفتن یک گروه یا یک سازمان سیاسی و جانشین جمهور شهروندان گشتن آنها. انقلابیهای روسیه و چین، انقلاب را با کودتا خلط کردند. با از یاد بردن فضای بحث و برخورد آراء و عقاید، گروهی را متولد کردند که به جای همگان سخن میگفت و تصمیم میگرفت و خود را پیشآهنگ ترقی میخواند. در حقیقت، انقلابهای روسیه و چین انقلاب نبودند. (2)
3. قلب معنی سوم:
در کانون انقلاب «بیانیه حقوق انسان و حقوق شهروند» قرار دارد. زیرا بدون این حقوق، فضای بحث آزاد پدید نمیآید و بحثهای آزادی انجام نمیگیرند.
بومارشه گفته بود: کافی بود از پدر و مادر اشرافی به دنیا بیائی تا صاحبِ امتیازها بگردی. و انقلابیان فرانسوی گفتند: کافی است کسی به دنیا بیاید تا از حقوق انسان و حقوق شهروندی برخوردار بگردد. از حقوق طبیعی دائمی و تباهی ناپذیر، آزادی و برابری در حقوق و امنیت و حق استقامت در برابر سرکوب و خفقان، برخوردار بگردد. فضای بحث آزاد ایجاب میکند که حقوق انسان و حقوق شهروندی رعایت بگردند. وگرنه، جباریت بازساخته میشود. در زبان انقلابی، بازسازی جباریت « به فراموشی سپردن و تحقیر حقوق طبیعی و جهان شمول و تباهی ناپذیر انسان»، خوانده میشود. (3)
ژان کلود میلنر که در اوائل دهه 1970، مائوئیست بود، حاصل سخن کتاب خویش را، اینسان به پایان میبرد: «هیچ چیز ترور و وحشت را حذف نمیکند، اما ترور بیانیه حقوق بشر را حذف نمیکند». او میگوید کتاب بعدی خود را با این جمله آغاز میکند.
٭ سه قلب معنی بعنوان سه معیار در ارزیابی وضعیت انقلاب ایران و تمیز انقلابی از ضد انقلابی:
بدینسان، فیلسوفی که زمانی مائوئیست بوده است، وقتی میخواهد تاریخ را همانسان که روی داده است، شناسائی کند، انقلاب را از کودتا باز میشناسد. حال اگر از معیارهای بسیار، به همین سه معیار بسنده کنیم و در ارزیابی وضعیت انقلاب ایران و تمیز انقلابی از ضد انقلابیهای کشور خود بکار ببریم، وضعیت، خود را با شفافیت تمام نشان میدهد:
1. با بکاربردن معیار اول، روشن میبینیم که انحطاط رژیم شاه و گرایش شدیدش به جباریت، برانگیزنده مردم ایران به انقلاب بوده است. دقیق سخن این است که یک رشته عوامل باید در رژیمی که مردم بر ضدش انقلاب میکنند، پدید آید و نیز یک رشته تغییرها در جامعه مدنی، بمثابه جمهور مردم پدید آید، تا که انقلاب به انجام رسد.
2. بنابر معیار دوم، وضعیت پیش و در دوران مرجع انقلاب و وضعیت ایران بعد از بازسازی جباریت را روشن میبینیم:
2.1. آنها که بحث آزاد را تأسیس کردند و تا به امروز ادامه دادهاند، انقلابی بودند و هستند و آنها که بحث آزاد را تعطیل کردند، ضد انقلاب بودند و هستند؛
2.2. آنها که تمامی سانسورها را شناسائی و در معرض شناسائی قراردادند و با سانسورها مبارزه کردند و میکنند، انقلابی بودند و هستند و آنها که سانسور میکنند، از جمله از راه قلب حقیقت، ضد انقلاب بودند و هستند.
2.3. آنها که انقلاب را تجربهای میدانستند و میدانند که هیچگاه نباید رها کرد و رها نکردهاند، انقلابی بودند و هستند. و آنها که انقلاب را با خشونت برابر و تجربه را رها کردند و میکنند و خود را بر محور رژیم تعریف میکردند و میکنند، ضد انقلاب بودند و هستند.
2.4. آنها که جانبدار حضور مدام مردم در صحنه بودند و هستند و متحقق شدن هدفهای انقلاب را در گرو این حضور میدانستند، انقلابی بودند و هستند و آنها که با تشکیل سپاه پاسدار و دادگاه انقلاب و کمیته و... این سازمانها را جانشین مردم کردند و ستون پایههای جباریت را بازسازی شده گرداندند، ضد انقلاب بودند و هستند. و نیز آنها که این و آن سازمان سیاسی مسلح یا غیر مسلح را جانشین مردم میگرداندند و میگردانند، ضد انقلاب بودند و هستند.
3. بنابر معیار سوم، جانبداران حقوق انسان و حقوق شهروندی او و حقوق ملی او و حقوق طبیعت و حقوق جامعه ایرانی بمثابه عضو جامعه جهانی، انقلابی بودند و هستند و منکران این حقوق و آنها که در کودتای خرداد 1360 شرکت کردند و بعنوان عضو مجلس تقلبی، به «عدم کفایت» رئیس جمهوری به جرم جانبداری او از حقوق انسان و دموکراسی رأی دادند و همه دیگر شرکت کنندگان در آن کودتا، ضد انقلاب بودند و هستند.
درخور است که یکبار دیگر، اصول بیستگانهای که اصول راهنمای انقلاب را تشکیل دادند و از زبان آقای خمینی اظهار شدند را بیاوریم و به نسل امروز خاطر نشان کنیم که انقلاب بازایستادن از ادامه دادن به بیراهه مرگ و بازگشتن به راه زندگی است. بنابراین، خشونتزدائی و نه خشونتگرائی است. خشونت وقتی محل پیدا میکند که مردم پاسداری از انقلاب، از راه شرکت در تحقق بخشیدن به اصول راهنمای آنرا به سازمانهای مسلح و غیر مسلح باز میگذارند و این سازمانها، از راه بازسازی جباریت، ستون پایههای آن میشوند:
٭ بیست اصل راهنمای انقلاب ایران
1. تمام مردم در رهبری شرکت میکنند: «جامعه فردا، جامعه ارزياب و منتقدى خواهد بود كه در آن تمام مردم در رهبرى امور خويش شركت خواهند جست». (2)
2. توحید اجتماعی: «...انسانها دعوت مىشوند به پرستش خدا، در آن صورت همه روابط بين انسانها، چه اقتصادى و يا غير اقتصادى در داخل چنين جامعهاى و در رابطه اين جامعه با خارج تغيير مىكند و ضوابط عوض مىشود. همه امتيازات لغو مىشوند. فقط تقوى و پاكى ملاك برترى است. زمامدار با پايينترين فرد جامعه برابر است. ضوابط و معيارهاى متعالى الهى و انسانى، مبناى پيمانها و يا قطع روابط است»
3. اصل بر استقلال و آزادی است: «در جمهورى اسلامى هرگونه ستم و زورگويى محكوم است و جاى آنرا آزادى و استقلال مىگيرد»
4. خمینی و روحانیان نقشی در دولت نخواهند داشت. خمینی: «مردم هستند كه بايد افراد كاردان و قابل اعتماد خود را انتخاب كنند و مسئوليت امور را بدست آنان بسپارند. وليكن من شخصا" نمىتوانم در اين تشكيلات مسئوليت خاصى را بپذيرم و در عين حال هميشه دركنار مردم ناظر بر اوضاع هستم و وظيفه ارشادى خود را انجام مىدهم» و «علما خود حكومت نخواهند كرد. آنان ناظر و هادى مجريان امور مىباشند»
«بايد اختيارات دست مردم باشد و هر آدم عاقلى اين را قبول دارد كه مقدرات هر كس بايد در دست خودش باشد».(7)
5. دولت حق دخالت در رسانهها را ندارد: «بنظر من راديو و تلويزيون و مطبوعات بايد در خدمت ملت باشد و دولتها حق نظارت ندارند. ملت را نمىشود تحميق كرد».
6. آزادی عقیده و احزاب: «جناحهاى سياسى در حكومت اسلامى در اظهار عقايد خود آزادند».
7. آزادی مذهبی: « آزادى مذهبى: براى همه اقليتهاى مذهبى آزادى بطور كامل هست و هركس می تواند اظهار عقيده خودش را بكند. و اسلام جواب همه عقايد را بعهده دارد و دولت اسلامى تمام منطقها را با منطق جواب خواهد داد».
8. مراد از استقلال، استقلال از سلطه داخلی و خارجی است: «برنامه سياسى ما ابتدا آزادى، دمكراسى حقيقى و استقلال به تمام معنى و قطع ايادى دولتهائى كه تصرفاتى در داخل مملكت كردهاند. استقلال از سلطههاى خارجى و داخلى متكى به خارج است»
9. دستگاههای فشار و اختناق از میان خواهند رفت: «جامعه آينده ما، جامعه آزادى خواهد بود و همه نهادهاى فشار و اختناق و همچنين استثمار از ميان خواهد رفت». و « ما ساواك و تمامى سازمانهاى امنيتى ضد مردم را منحل خواهيم كرد، آگاهى مردم و مشاركت و نظارت همگانى آنها با حكومت منتخب خودشان، خود بزرگترين ضمانت حفظ امنيت در جامعه مىباشد».
10. نظام اجتماعی بدون سلطه و استثمار: «خدا هرگز سلطه براى انسان مسلمان و غير مسلمان قرار نداده است». و «قرآن اعلان جنگ به سلاطين و سرمايه دارها كرده است».
11. حقوق انسان جهان شمول است: «نهضت ايران تنها مختص ايران نبوده بلكه نهضت مستضعفين عليه مستكبرين و در جهت حمايت تمام كسانى است كه برای انسانيت و حقوق بشر احترام قائل هستند. این نهضت همچنان ادامه دارد».
12. زنان حقوق برابر با مردان دارند و زن میتواند رئیس جمهو بشود: «نابرابرى ميان زن و مرد نيست و زنان آزادى در رأى دادن و انتخاب شدن دارند» و « زنان در انتخاب شغل و سرنوشت و پوشش آزادند
13. اقتصادی تولید محور بر پایه توحید اجتماعی، بنابراین در خدمت انسان: «ما خواستار يك صنعت ملى و مستقل هستيم كه در اقتصاد مملكت ادغام شده و همراه كشاورزى در خدمت مردم قرار گيرد» و «ما در مقابل نسل آينده مسئوليت نگهدارى از مخازن نفت را داريم». و «اقتصاد كشور از سلطه بيگانه آزاد مىگردد و ديگر برنامههاى اقتصادى، برنامههايى نخواهند بود كه هدفهاى شركتهای بينالمللى را در ايران به اجرا بگذارد».
14.دانشگاه و رابطه دانشگاهیان و روحانیان: «لازم است طبقات محترم روحانى و دانشگاهى با هم احترام متقابل داشته باشند. جوانان روشنفكر دانشگاهها به روحانيت و روحانيون به (روشنفكران)احترام بگذارند... و كسانى را كه جهلًا يا از سوء نيت، موجب دور نگهداشتن اين طبقه موثر است از روحانيت، از خود برانند و به آنها اجازه ايجاد تفرقه ندهند»
15.استقلال دستگاه قضائی و امنیت قضائی شهروندان: براى اينكه استقلال قوه قضائی واقعيت پيدا كند، بايد: «اشخاص متعارف» به مجازات مجرمان نپردازند: ... مجازات اشخاص جنايتكار و مجرم بعد از اثبات جنايت با محاكم صالحه است نه با اشخاص».
16.صلح اجتماعی و زندگی همه با همه: «احكام اسلام احكامى است مسالمت آميز و مىخواهيم همه قشرها مسالمت آميز باشند». (34)
17. تبعیضها از میان بر میخیزند: اقوام ایرانی «ملت واحد» میشوند: تبعیضها از میان برداشته میشوند و همه اقوام «ملت واحد» میشوند.
18. ایران راه رشد را در پیش میگیرد: « اسلام دين ترقى است، قرآن روش ترقى و شكوفايى انسان است». (71) و«منطق اسلام رها شدن از يوغ فرهنگ استعمارى است. زيرا اگر ما رشد كنيم منافعشان بخطر مى افتد. (80) و
19. بحث آزاد عمومی و بنابر نقد و نقد متقابل است: چون بنابر بنای جامعه ارزیاب و منتقد بود، هم در روزهای نخست انقلاب، خمینی بحث آزاد را اعلان و بنیصدر را معرفی کرد تا طرفداران طرز فکرهای مختلف با او به بحث آزاد نشینند.
20. عفو همگانی به قصد بیرون آمدن از مدار بسته خشونت و ممانعت از بازسازی جباریت: این تنها اصل بود که خمینی با اعلان آن موافقت نکرد و موکول کرد به بازگشت به ایران و ایجاب کردن شرائط و مقتضیات بعد از سقوط شاه.
هرگاه ایرانیان با معیاری که این 20 اصل هستند در وضعیت امروز ایران، در رژیم حاکم و در خود، که بمثابه شهروندان حقوق خویش از یاد برده بنگرند، شدت جباریت را میتوانند اندازه بگیرند. میتوانند انقلابی را از ضد انقلابی تمیز بدهند. میتوانند درک کنند چرا باید ایران را سرزمینی بگردانند که دشمنی با اندیشه و مرام و دین، هر مرام و هر دینی، از آن رانده شود و جریان آزاد اندیشهها و دانشها و فنها و هنرها و دادهها و اطلاعات، بحث آزاد را ممکن کرده و نقد، روش همگان بگردد. میتوانند دریابند چرا باید عیبی که کار را در نیمه رها کردن است را باید در خود درمان کنند و تجربه انقلاب را تا متحقق کردن این اصول پی بگیرند.